Nghệ thuật khảm trai là nghệ thuật trang trí truyền thống lâu đời của Việt Nam, như một thứ “trang sức” độc đáo và sang trọng cho các đồ vật với chất liệu gỗ như đũa, bàn ghế, giường sập, tủ, bình phong, tranh treo tường... Với bàn tay khéo léo, óc sáng tạo phong phú của những người thợ khảm, những tác phẩm mang đậm sắc thái văn hóa của vùng đất chiêm trũng đồng bằng Bắc Bộ đang trở thành môn nghệ thuật thu hút công chúng trong và ngoài nước.
Một tác phẩm khảm trai trên gỗ tái hiện hình ảnh đời sống quen thuộc ở vùng quê Việt Nam
Công phu nghề cổ hơn 1000 năm tuổi
Chẳng ai biết nghề khảm trai xuất hiện tại nước ta từ thời gian nào, thậm chí, ngay cả sự tích về tổ nghề khảm trai cũng được truyền với nhiều tích khác nhau. Có tích thì cho rằng, nghề khảm trai đã xuất hiện ở vùng hạ lưu sông Hồng từ thời vua Đinh, vua Lê với tổ nghề là Ninh Hữu Hưng (làng Ninh Xá, Ý Yên, Nam Định), lại có tích khác: Tổ nghề khảm là ngài Trương Công Thành (làng Chuôn Ngọ, Phú Xuyên, Hà Nội) sống dưới thời triều Lý.
Hàng Khay - Phố khảm trai một thời độc quyền ở Viễn Đông
Nghề chạm khảm trai, ốc, xà cừ, trên gỗ quý cho đồ gia dụng nói chung, có lẽ được khởi nguồn từ thời nhà Hán bên sứ Tàu, ban đầu chỉ để phục phụ cho tầng lớp ‘’ trâm anh quý tộc’’, những món đồ được làm hoàn toàn thủ công, của các nghệ nhân xưa, theo đơn đặt hàng của giới ‘trâm anh tài phiệt’ tặng nhau nhân những dịp lễ lớn, hoặc cống nạp triều đình theo thể lệ cũ.
Bút khảm trai cao cấp - một trong những sản phẩm của nghệ thuật khảm trai.
Dù quan niệm mỗi nơi mỗi khác, các nhà khảo cổ học và giới nghiên cứu chưa làm rõ được thời điểm ra đời của nghề khảm trai, thế nhưng gần 1000 năm qua, cùng với sự phát triển và tiến trình thay đổi, nghề khảm trai đã nghệ nhân kế thừa truyền thống, giữ gìn và truyền lại cho thế hệ nối tiếp cho đến ngày nay.
Nơi kỹ thuật và nghệ thuật giao hoà
Nếu như trước kia, nghệ thuật khảm trai chỉ được ứng dụng cùng với các sản phẩm gắn liền với nghề mộc, sau đó đến khảm lên đồ đồng, đồi mồi để làm đồ gia dụng, đồ cúng; thì vào đầu thế kỉ XXI, tranh sơn mài khảm trai trở nên thịnh hành, trở thành một loại sản phẩm đắt giá, đòi hỏi kinh nghiệm, tay nghề, tình cảm của người thợ chế tác đối với một tác phẩm nghệ thuật.
Khảm trai trên sập gụ, tủ chè làng Chuôn Ngọ (Phú Xuyên, Hà Nội).
Nghệ thuật sơn mài khảm trai được biết đến như một loại hình sáng tác vô cùng kì công của hội hoạ mà không phải hoạ sĩ nào cũng có thể dấn thân.
Bên cạnh sự công phu của hàng chục lớp sơn, kỹ thuật mài, người hoạ sĩ cũng luôn đi tìm tòi chất liệu mới để kết hợp như cẩn xà cừ, cẩn trứng… để tạo nên vẻ đẹp cho tác phẩm của mình.
Nguyên liệu sử dụng không chỉ là các vỏ trai, ốc thông thường mà dần mở rộng hơn, thậm chí nhập cả vỏ trai, ốc từ nước ngoài do đặc trưng khí hậu, môi trường sinh sống ở mỗi vùng biển khác nhau đã đem lại chất lượng vỏ trai vô cùng phong phú.
Các loại vỏ trai được ưa chuộng là vỏ của trai ngọc môi vàng, trai cửu khổng (bào ngư), diệp xù, trai cánh… với vẻ đẹp sáng rực, óng ánh đầy huyền bí cùng tuổi thọ lâu dài, tạo nên vẻ đẹp có một không hai cho các sản phẩm.
Sự tinh tế, khéo léo của người thợ khảm phần nào thể hiện qua chế tác công đoạn thủ công khác nhau như xẻ, mài, đánh bóng… từng chi tiết dù là mảnh như sợi tóc.
Vỏ trai nhập ngoại
Từ những vỏ trai, vỏ ốc thô sơ tưởng chừng bỏ đi, nhưng qua bàn tay khéo léo của những người nghệ nhân đã tạo nên đa dạng các sản phẩm mang nhiều giá trị, tạo thành một ngành nghề đầy tiềm năng không chỉ cho sự phát triển của nghề thủ công đương đại mà còn cho cả sự phát triển kinh tế chung của cả nước.
Nếu trong quá khứ, nghệ thuật chế tác thủ công rất được coi trọng, thì trong bối cảnh hiện đại ngày nay, với nguồn vật liệu phong phú, cùng sự thành thạo và tay nghề điêu luyện của những người thợ khảm, nghệ thuật chế tác thủ công đã tạo nên những giá trị lớn không chỉ cho làng quê nhỏ bé nơi sản phẩm được sinh ra, mà còn cho cả nền văn hóa của nước nhà.
Đọc tin mới nhất
Bài liên quan
