Đã bao lần trên đường lên Mai Châu (Hòa Bình), khi dừng ở đỉnh đèo Thung Khe, cái tên Ba Khan cứ vang bên tai trong những câu chuyện của người dân địa phương. Theo hướng về phía chân đèo, cứ theo con đường nhỏ ẩn hiện trong sương mù kia là tới với vùng đất có hồ sâu, núi cao, sơn thủy hữu tình ấy.

Anh chàng người Mường tên Hoàng Văn Công là người mang mớ cá nướng từ hồ Ba Khan lên đèo Đá Trắng cho người nhà. Anh lau qua cái yên xe máy còn ướt sương sớm, nở nụ cười đầy tin tưởng: “Mình đã dành cả tuổi thanh xuân để đổ đèo nên cứ yên tâm”, trước khi đưa khách thả xuôi dốc về nhà.

Ba Khan là tên xã, gọi nôm na là vùng đất có ba thôn bắt đầu bằng từ Khan là Khan Hạ, Khan Hò và Khan Thượng. Con đường về những thôn xóm trong xã đều men theo sườn núi. Cung đường dài hơn 10 km giữa một bên là núi cao, một bên là mặt nước mênh mông, lối đi từ xa về gần để đến được Ba Khan khiến những hòn đảo lọt thỏm trong lòng hồ cũng biến ảo không ngừng. Đây là vùng đất của người Mường, người Thái, với không gian sinh sống và phong tục tập quán đặc trưng, từ nếp nhà sàn, trang phục, tới cách làm ruộng, làm vườn.

Khi người ta xây đập thủy điện chặn dòng sông Đà thì những vùng đất ở Ba Khan trước kia là lòng sông nay dâng lên thành lòng hồ, giống như một lòng chảo lớn mà bốn bề những dãy núi đá vôi trùng điệp bao bọc. Mùa hè, từ tháng 4 tới tháng 8 là mùa cạn của hồ thủy điện. Lòng hồ yên ả, nước trong xanh, quanh khu vực lòng hồ Ba Khan thấy rất nhiều người, từ người lớn, trẻ nhỏ tới du khách bơi lội, chèo kayak, bơi thuyền quanh bờ. Mùa dữ dội nhất là khi nước từ thượng nguồn đổ về, sông Đà lúc đó trở về với vẻ hung tợn, cuồn cuộn, khiến cho dòng nước dưới hồ Ba Khan cũng ngầu đỏ, đúng vẻ kỳ vĩ hoang dại của Tây Bắc. Nước lên cũng là mùa cá về, thuyền đánh cá bận rộn suốt năm lại càng tăng tốc bởi vào vụ cá sông Đà ngon nhất trong năm. Những thuyền đánh cá ngược xuôi đón những mẻ cá măng, cá thiểu về bờ, sẵn sàng cho những mẻ cá nướng thơm lừng làm ấm cả mùa đông.

Nguyễn Lê/Nhandan